วิธีร่อน ระบายเสมหะ ทางกายภาพบำบัด
การร่อน ระบายเสมหะ เป็นการทำให้เสมหะเคลื่อนตัวออกจากปอดมาสู่ทางเดินหายใจตอนต้นหรือขับเสมหะออกมาภายนอก เพื่อให้อากาศสามารถเข้าไปภายในปอดได้อย่างเต็มที่ ซึ่งวิธีการที่จะนำเสมหะออกมาสามารถทำได้หลากหลายวิธีทั้งการร่อน ระบายเสมหะ ด้วยตนเอง หรือใช้แรงช่วยจากภายนอกเพื่อให้เสมหะหลุดออกมา
สาเหตุที่เราต้องร่อน ระบายเสมหะ มีได้หลายสาเหตุ เช่น จากการที่เสมหะเหนียวแล้วคั่งค้างอยู่ในปอด จากการเป็นโรคที่เกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ หรือจากการที่เราไม่สามารถที่จะขับเสมหะออกมาได้ด้วยตนเองและอื่นๆ
วิธีการร่อน ระบายเสมหะ มีวิธีหลักๆ ได้แก่
1.การขับเสมหะออกด้วยตนเอง
1.1 การใช้เทคนิค Coughing
1.2 การใช้เทคนิค Huffing
1.3 การใช้เทคนิค Active Cycle breathing technique (ACBT)
2.การขับเสมหะโดยใช้แรงภายนอก
2.1 การเคาะปอด
2.2 การสั่นปอด
2.3 การดูดเสมหะ
2.4 การจัดท่า
1.การขับเสมหะออกด้วยตนเอง
1.1 การใช้เทคนิค Coughing
เทคนิค coughing เป็นเทคนิคการไอเพื่อขับเสมหะออกมา โดยในการไอจะมีแรงดันเพื่อกระแทกเสมหะให้ออกมาได้ดีที่สุด และสามารถใช้ได้ในคนปกติ แต่ต้องระมัดระวังในผู้ป่วยบางประเภท เช่น intracranial pressure สูง ผู้ป่วย aneurysm ผู้ป่วยกระดูกซี่โครงหัก หรือหลังผ่าตัดทรวงอก และอื่นๆ
ขั้นตอนการทำ Coughing
1.หายใจเข้าลึกทางจมูก โดยหายใจเข้าท้องป่อง
2.เมื่อหายใจเข้าลึกสุดแล้วกลั้นเบ่ง 1 วินาที เพื่อกักอากาศและเพิ่มแรงดันในช่องอก
3.กระแทกลมหายใจออกทางปากแรงๆให้สุด พร้อมกับเกร็งกล้ามเนื้อท้อง สะโพก และกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน
1.2 การใช้เทคนิค Huffing
เทคนิคนี้เป็นเทคนิคที่เหมาะสำหรับคนที่ยังไม่สามารถไออกมาเอง จากการที่กล้ามเนื้อที่ใช้ในการหายใจยังไม่แข็งแรง ผู้ที่เพิ่งทำการผ่าตัดทรวงอกมา หรือภาวะอื่นๆที่มีข้อห้าม ข้อระวังเกี่ยวกับการไอเนื่องจาการไอจะมีแรงดันขณะไอเพื่อขับเสมหะจึงประยุกต์ใช้เทคนิคนี้เพื่อขับเสมหะแทน
ขั้นตอนการทำ Huffing
1.จัดท่าผู้ป่วยให้อยู่ในท่านั่งหรือท่าร่อนระบายเสมหะ
2.ให้ผู้ป่วยหายใจเข้าทางจมูกให้ลึกที่สุด
3.เมื่อหายสิ้นสุดการหายใจเข้า ให้กลั้นหายใจ 1-3 วินาที
4.โน้มตัวมาด้านหน้าเล็กน้อย ทำปากเป็นรูปวงกลมแล้วถอนหายใจแรงๆ 1-3 ครั้ง ติดกัน
1.3 เทคนิค Active Cycle breathing technique (ACBT)
เป็นการใช้ 3 เทคนิคสลับกัน ได้แก่ force expiration technique (FET), breathing control (BC), thoracic expansion exercise (TEE) โดยเป็นวงจรหายใจเข้าลึกและหายใจออกแรงเพื่อขับเสมหะออกมา
ขั้นตอนการทำ ACBT
1.ทำเทคนิค BC คือ หายใจเข้าออกปกติทางจมูกโดยขณะหายใจเข้าท้องป่อง หายใจออกท้องแฟบ ทำทั้งหมด 3 ครั้ง
2.ทำเทคนิค TEE คือ หายใจเข้าลึกและหายใจออกยาว โดยให้เอามือ 2 ข้างจับบริเวณชายโครงด้านข้าง แล้วทำการหายใจเข้าทางจมูกให้ชายโครง 2 ข้างขยายออก ส่วนหายใจออกเป่าลมออกทางปากให้ชายโครง 2 ข้างยุบตัวลง ทำทั้งหมด 3 ครั้ง
3.ทำเทคนิค BC คือ หายใจเข้าออกปกติทางจมูกโดยขณะหายใจเข้าท้องป่อง หายใจออกท้องแฟบ ทำทั้งหมด 3 ครั้ง
4.ทำเทคนิค FET คือ หายใจเข้าลึกๆ โน้มตัวมาข้างหน้าเล็กน้อย แล้วถอนหายใจออกมาทางปากยาวๆแรงๆ 1-2 ครั้ง ทำทั้งหมด 2 รอบ
5.ทำเทคนิค BC คือ หายใจเข้าออกปกติทางจมูกโดยขณะหายใจเข้าท้องป่อง หายใจออกท้องแฟบ ทำทั้งหมด 3 ครั้ง หากทำแล้วเสมหะยังไม่ออกหรือออกไม่หมดให้ทำเทคนิคนี้อีกครั้ง
2.การขับเสมหะโดยใช้แรงภายนอก
2.1 การเคาะปอด
เป็นการใช้มือเคาะไปที่ผนังทรวงอก เพื่อให้เกิดแรงสั่นสะเทือนถึงปอดแล้วกระตุ้นให้เสมหะที่เหนียวหรือติดอยู่ที่ผนังปอดหลุดออกมา เพื่อให้ง่ายต่อการขับเสมหะออกมาภายนอกต่อไป
ขั้นตอนการเคาะปอด
1.ทำมือเป็นอุ้ม นิ้วทั้ง 5 ชิดกัน
2.จัดข้อไหล ข้อศอก ข้อมือให้อยู่ในลักษณะสบายและขยับได้คล่อง
3.รองผ้าบริเวณที่จะเคาะปอด
4.ใช้มือทั้ง 2 ข้างเคาะสลับกันเป็นจังหวะสม่ำเสมอบริเวณทรวงอก โดยการเคาะปอดทำต่อเนื่อง 3-5 นาที และเลี่ยงการเคาะบริเวณปุ่มกระดูก
2.2 การสั่นปอด
เทคนิคนี้จะใช้เป็นแรงกด ตามด้วยแรงสั่นสะเทือนผ่านผนังทรวงอก ส่งผลให้เสมหะเคลื่อนที่จากส่วนปลายไปสู่หลอดลมส่วนต้น
ขั้นตอนการสั่นปอด
1.วางมือ 2 ข้างซ้อนกัน หรือซ้าย/ขวา บนทรวงอก
2.ให้ผู้ป่วยหายใจเข้าลึกๆ แล้วผ่อนลมหายใจออกช้าๆ
3.ทำการสั่นปอดในช่วงที่ผู้ป่วยเริ่มหายใจออก โดยสั่นตลอดช่วงที่หายใจออก
4.ผ่อนมือเพื่อให้ผู้ป่วยหายใจเข้าลึกๆ แล้วทำการสั่นปอดในช่วงหายใจออกอีกครั้ง โดยให้ทำการสั่นปอดติดกัน 5-10 ครั้ง กรณีที่ผู้ป่วยไม่สามารถหายใจเองได้ให้ใช้ ambu bag บีบอากาศเข้าไปก่อน 2-3 ครั้ง
2.3 การดูดเสมหะ
การดูดเสมหะเป็นวิธีการขับเสมหะที่นิยมใช้ในผู้ป่วยที่ไม่สามารถขับเสมหะได้เอง หรือผู้ป่วยที่ไม่รู้สึกตัว โดยเป็นการร่อนระบายเสมหะที่ให้ผู้อื่นเป็นผู้กระทำให้ และมีความเสี่ยงมากกว่าเทคนิคอื่นๆ ที่นำเสนอไป โดยผู้ที่ทำควรได้รับการฝึกอบรมวิธีดูดเสมหะมาก่อนจึงสามารถทำได้
ขั้นตอนการสั่นปอด
1.ล้างมือให้สะอาดแล้วเตรียมอุปกรณ์ในการดูดเสมหะ
2.ใส่ถุงมือแล้วเตรียมสายดูดเสมหะ ทำการเปิดเครื่องดูดเสมหะ
3.เปิดข้อต่อตัว Y หรือพับสายดูดเสมหะแล้วสอดสายยางลงไปในหลอดลม โดยถ้าหากเจาะคอให้ดูดที่ท่อก่อนจึงไล่ไปที่จมูกและปาก
4.ใส่สายดูดเสมหะลงไปโดยค่อยๆหมุนสายลงไปจนสุดไม่ควรกระแทกหรือดันแรงๆหากมีการติดขัดระหว่างใส่สาย แล้วทำการดูดเสมหะ โดยค่อยๆหมุนสายวนไปรอบๆแล้วค่อยๆถอยสายขึ้นมาเบาๆ ด้วยเวลา 5- 10 วินาทีตั้งแต่ใส่สายลงไป
5.เมื่อถอยสายจนหมดหากมีเสมหะอยู่แล้วต้องการดูดซ้ำ ให้ผู้ป่วยพักหายใจจนกว่าจะดีขึ้นหรือหายเหนื่อยอย่างน้อย 10 วินาที หรือหากมีเครื่องให้ออกซิเจนควรให้ออกซิเจนระหว่างที่พักแต่ละครั้งแล้วจึงดูดใหม่
6.เมื่อดูดเสร็จ ให้ปิดเครื่อง แล้วทำความสะอาดให้เรียบร้อย