การ ประเมิน ความสามารถของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองด้วย STREAM
STREAM หรือ Stroke Rehabilitation Assessment of Movement เป็นแบบ ประเมิน ที่พัฒนาขึ้นในปี ค.ศ. 1986 โดยคณะผ็วิจัยและนักกายภาพบำบัดจากโรงพยาบาล Jewish Rehabilitation Hospital ประเทศแคนนาดา เพื่อนำไปใช้ในการประเมินการเคลื่อนไหว หรือการฟื้นฟูสภาพการเคลื่อนไหวในผู้ป่วยฌรคหลอดเลือดสมองหรือผู้ป่วยอัมพาตครึ่งซีก ประกอบด้วยการประเมิน 3 ด้าน คือ
- การเคลื่อนไหวของรยางค์แขน (upper extremity movement) 20 คะแนน
- การเคลื่อนไหวของรยางค์ขา (lower extremity movement) 20 คะแนน
- การเคลื่อนไหวพื้นฐาน (basic mobility) 30 คะแนน
โดยแต่ละด้านของการ ประเมิน ประกอบด้วยการประเมินด้านละ 10 หัวข้อ รวมเป็น 30 หัวข้อ เกณฑ์การประเมินในส่วนของ limb movement แบ่งเป็นระดับ 0, 1 และ 2 ส่วน basic mobility แบ่งเป็นระดับ 0, 1, 2 และ 3 รวมคะแนนทั้งหมดเป็น 70 คะแนน และคำนวณออกมาเป็นร้อยละ
ปัจจุบันมีผู้แปลแบบประเมิน STREAM เป็นภาษาไทย ทำให้ STREAM เป็นแบบประเมินมาตรฐานที่มีความน่าเชื่อถือและมีความเที่ยงตรงที่จะสามารถนำไปใช้ได้ง่ายในทางคลินิกรวมถึงใช้อุปกรณ์ในกระประเมินน้อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งการประเมินที่ครอบคลุมทั้งการเคลื่อนไหวของรยางค์แขน รยางค์ขา และการเคลื่อนไหวพื้นฐาน ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการค้นหาปัญหาของผู้ป่วย การวางแผนการรักษาที่เหมาะสม และการติดตามอาการของผู้ป่วยได้อย่างชัดเจน รวมถึงทำให้การสื่อสารระหว่างนักกายภาพบำบัดและบุคลากรทางการแพทย์ที่เกี่ยวข้องมีความเข้าใจที่ตรงกัน
นอกจากนี้แบบประเมิน STREAM เป็นแบบประเมินที่ใช้เวลาในการประเมินเพียง 15 นาทีและสามารถนำไปใช้ในผู้ป่วยวัยผู้ใหญ่ที่มีอายุตั้งแต่ 18-64 ปี และวัยผู้สูงอายุ ตั้งแต่ 65 ปีขึ้นไป โดยแบบประเมิน STREAM จัดอยู่ใน ICF model ในองค์ประกอบส่วน body structure/function และ activity เมื่อประเมินด้านการเคลื่อนไหวของรยางค์แขน-ขา และการเคลื่อนไหวพื้นฐาน ตามลำดับ
คำแนะนำทั่วไปสำหรับการทดสอบ
- ผู้ป่วยควรอยู่ในภาวะที่มีความสนใจเพียงพอ และสภาพร่างกายพร้อมสำหรับการประเมิน
- ผู้ป่วยควรสวมเสื้อผ้าที่ไม่จำกัดการเคลื่อนไหว และช่วยให้ผู้ประเมินสามารถสังเกตการเคลื่อนไหวได้ชัดเจน คววรสวมรองเท้าที่ใส่สบาย หรือรองเท้าที่ใส่เป็นประจำขณะที่ทำการทดสอบในท่ายืน เดิน
- การให้คำสั่ง ควรสั่งออกเสียง สาธิตการเคลื่อนไหว และพูดซ้ำได้ตามความจำเป็น สำหรับข้อที่เป็นการทดสอบการเคลื่อนไหวของรยางค์ บอกให้ผู้ป่วยทำการเคลื่อนไหวด้วยข้างที่มีแรงก่อน เพื่อประเมินความเข้าใจ สังเกตช่วงการเคลื่อนไหว และรูปแบบการเคลื่อนไหวของข้างที่มีแรง
- หากผู้ป่วยมีการทรงตัวในท่านั่งไม่ดี อาจให้ผู้ป่วยนั่งเก้าอี้ที่มีพนักพิงสำหรับการทดสอบในท่านั่ง
- ผู้ประเมินอาจช่วยผู้ป่วยให้ยืนอยู่ได้ ขณะทำการทดสอบ สามารถช่วยให้ความมั่นคงที่แขนขณะทดสอบ และที่เท้าขณะทดสอบ
- ผู้ประเมินสามารถจัดท่าเรื่มต้นในการทดสอบให้ผู้ป่วยได้ (starting position) แต่ไม่ใช้มือช่วยกระตุ้นการเคลื่อนไหวขณะทดสอบ ในการทดสอบความสารถของการเคลื่อนไหว หากผู้ป่วยจำเป็นต้องได้รับการจับพยุง หรือช่วยเหลือบางส่วน ผู้ป่วยจะได้คะแนน 1a หรือ 1b
- หากจำเป็น การทดสอบในแต่ละข้อ อนุญาตให้ผู้ป่วยพยายามได้ 3 ครั้ง โดยบันทึกคะแนนครั้งที่ดีที่สุด
- การทดสอบควรเรียงตามลำดับหัวข้อของแบบประเมิน
- ผู้ประเมินนับด้วยอัตราเร็วที่ทำให้ การนับ 20 ครั้งเท้ากับเวลา 20 วินาที เช่น นับเป็นจังหวะ 1-1000, 2-1000, 3-1000, ….., 20-1000 โดยควรลองฝึกนับและจับเวลาหลายๆ ครั้งก่อนการประเมิน
- หากไม่สามารถประเมินได้เสร็จไม่ว่าด้วยเหตุผลใด สามารถประเมินข้อที่เหลือต่อได้ภายใน 24 ชั่วโมง แต่หากเกิน 24 ชั่วโมงไปแล้ว ควรเริ่มประเมินผู้ป่วยใหม่ตั้งแต่แรก
- หากผู้ป่วยมีการจำกัดการเคลื่อนไหวอย่างมากหรือมีอาการปวด ไม่ควรประเมินในข้อนั้น (ให้คะแนนเป็น x) และระบุเหตุผลที่ไม่สามารถประเมินได้ เช่น จำกัดช่วงการเคลื่อนไหว มีอาการปวด หรืออื่นๆ
- ควรเตรียมอุปกรณ์ที่ใช้ในการประเมินให้พร้อม
เกณฑ์การให้คะแนน (STREAM scoring)
- การเคลื่อนไหวของรยางค์ (voluntary movement of the limbs)
| คะแนน | เกณฑ์การให้คะแนน |
| 0 | ไม่สามารถทำการเคลื่อนไหวที่ทดสอบได้แม้เพียงช่วงเล็กน้อย (รวมการขยับ การเคลื่อนไหวเล็กๆ น้อยๆ) |
| 1 | 1a – สามารถทำการเคลื่อนไหวนั้นได้เพียงบางส่วน และการเคลื่อนไหวนั้นมีการเบี่ยงเบนไปจากรูปแบบการเคลื่อนไหวปกติอย่างมาก |
| 1b – สามารถทำการเคลื่อนไหวนั้นได้เพียงบางส่วน แต่ลักษณะการเคลือ่นไหวไม่แตกต่างจากข้างปกติ | |
| 1c – สามารถทำการเคลื่อนไหวนั้นได้สำเร็จ แต่การเคลื่อนไหวนั้นมีการเบี่ยงเบนไปจากรูปแบบการเคลื่อนไหวปกติอย่างมาก | |
| 2 | สามารถทำการเคลื่อนไหวนั้นได้สำเร็จ โดยมีลักษณะใกล้เคียงกับข้างปกติ |
| 3 | ไม่ได้ทำการทดสอบ (ระบุเหตุผล: = ช่วงการเคลื่อนไหว อาการปวด หรือเหตุผลอื่น) |
- การเคลื่อนไหวพื้นฐาน (basic mobility)
| คะแนน | เกณฑ์การให้คะแนน |
| 0 | ไม่สามารถทำกิจกรรมที่ทดสอบได้แม้เพียงเล็กน้อย (ทำได้เองน้อยมาก) |
| 1 | 1a – สามารถทำกิจกรรมได้เองโดยอิสระเพียงบางส่วน (ต้องอาศัยความช่วยเหลือ หรือให้ความมั่นคง จึงจะทำได้สำเร็จ) ทั้งนี้อาจใช้หรือไม่ใช้เครื่องช่วย และลักษณะของกิจกรรมนั้นมีการเบี่ยงเบนไปจากรูปแบบปกติอย่างมาก |
| 1b – สามารถทำกิจกรรมได้เองโดยอิสระเพียงบางส่วน (ต้องอาศัยความช่วยเหลือ หรือให้ความมั่นคง จึงจะทำได้สำเร็จ) ทั้งนี้อาจใช้หรือไม่ใช้เครื่องช่วย แต่ลักษณะของกิจกรรมนั้นโดยรวมแล้วมีรูปแบบปกติ | |
| 1c – สามารถทำกิจกรรมนั้นได้สำเร็จด้วยตนเองโดยอิสระ ทั้งนี้อาจใช้หรือไม่ใช้เครื่องช่วย แต่ลักษณะของกิจกรรมนั้นมีการเบี่ยงเบนไปจากรูปแบบปกติอย่างมาก | |
| 2 | สามารถทำกิจกรรมนั้นได้สำเร็จด้วยตนเองโดยอิสระ ลักษณะของกิจกรรมนั้นโดยรวมแล้วมีรูปแบบปกติ แต่ยังต้องอาศัยเครื่องช่วย |
| 3 | ไม่ได้ทำการทดสอบ (ระบุเหตุผล: = ช่วงการเคลื่อนไหว อาการปวด หรือเหตุผลอื่น) |
อ้างอิง: หนังสือการจัดการทางกายภาพบำบัดในผู้ป่วยระบบประสาท โดย อ.ดร.สุภาณี ชวนเชย
