การ ฝึกนั่ง ในผู้ป่วยหลอดเลือดสมอง จะต้องฝึกนั่งท่าไหนและทำอย่างไรบ้าง
ฝึกนั่ง เป็นกิจกรรมที่สำคัญอย่างหนึ่งในชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นการนั่งอ่านหนังสือ นั่งรับประทานอาหาร เป็นต้น ในผู้ป่วยหลอดเลือดสมอง กิจกรรมการนั่งเป็นกิจกรรมที่สำคัญเช่นกัน วันนี้ทาง ReBRAIN จะมาอธิบายวิธีการฝึกนั่งในผู้ป่วยหลอดเลือดสมองกันครับ
การนั่งเป็นกิจกรรมที่สำคัญผู้ป่วยหลอดเลือดสมอง เนื่องจากการนั่งจะเป็นท่าทางเริ่มต้นไปสู่การยืนและเดิน สำหรับการพานั่งในผู้ป่วยหลอดเลือดสมองสิ่งที่สำคัญคือ กำลังของกล้ามเนื้อหลังและลำตัว ถ้ากำลังกล้ามเนื้อหลังของผู้ป่วยไม่มากพอ ผู้ป่วยจะติดนั่งตัวคร่อมมาด้านหน้า ซึ่งจะทำให้เสี่ยงล้มได้
ดังนั้นการฝึกนั่งในผู้ป่วยหลอดเลือดสมองจึงต้องเริ่มจากการกระตุ้นให้กล้ามเนื้อหลังได้เกิดการทำงานก่อน เริ่มแรกถ้าผู้ป่วยยังไม่สามารถนั่งได้เอง จะให้จัดท่านั่งบนเตียง ปรับหัวเตียงของผู้ป่วยให้สูงประมาณ 45 องศา จากนั้นจัดท่าทางของผู้ป่วยโดยการเอาหมอนหนุนบริเวณหลังส่วนล่างและให้ผู้ป่วยพยายามขยับจัดท่าทางร่างกายส่วนบน(ลำตัว,ศีรษะ)ด้วยตนเอง อาจจะมีการช่วยจับพยุงบริเวณเอวหรือสะโพกให้ผู้ป่วยเกิดความมั่นใจ
รูปที่ 1 การจัดท่าทางในการนั่งบนเตียง
หลังจากเริ่มนั่งบนเตียงได้เองแล้ว จึงเริ่มให้ผู้ป่วยเปลี่ยนมานั่งข้างเตียง ในการนั่งข้างเตียงต้องจัดท่าทางการนั่งข้างเตียงที่ถูกต้องด้วยเพื่อจะเตรียมตัวสำหรับการกระตุ้นการทำงานของกล้ามเนื้อหลัง โดยเริ่มจากนั่งให้น้ำหนักของตัวผู้ป่วยลงที่ก้นหรือสะโพกทั้งสองข้าง สังเกตได้โดยขณะนั่งตัวจะไม่เอนไปด้านหน้าหรือหลังมากจนเกินไป
รูปที่ 2 การจัดท่านั่งข้างเตียง(ทางด้านหน้า)
รูปที่ 3 การจัดท่านั่งข้างเตียง(ทางด้านข้าง)
หลังจากจัดท่านั่งได้ถูกต้องแล้ว จะเริ่มกระตุ้นการทำงานของกล้ามเนื้อหลัง เริ่มจากการขยับคอขึ้นลง ขณะทำผู้ป่วยจะต้องสามารถควบคุมลำตัวให้ได้เอง เราสามารถจับพยุงลำตัวคนไข้ได้ หลังจากเริ่มฝึกการขยับคอให้ยืดขึ้นลงได้ดีแล้ว จะเริ่มฝึกให้แอ่นตัวยืดตัวขึ้นร่วมกับการขยับศีรษะขึ้นลงด้วย
เมื่อเริ่มนั่งได้เองดีแล้วจะฝึกด้วยการยกแขน(ให้เอามือประสานกัน)ร่วมกับเหยียดตัว ถ้าไม่สามารถยกแขนขึ้นประสานกันทั้งสองข้างได้เอง อาจจะให้มือข้างหนึ่งมีที่จับพยุงหรือให้มาช่วยพยุงได้ ขณะนั่งตัวต้องตั้งตรงด้วยโดยสังเกตจากแนวกึ่งกลางลำตัวและสะโพกอยู่ในแนวเดียวกัน(มองจากด้านบนขณะนั่ง โดยที่สะดือกับหน้าท้องจะอยู่แนวเดียวกัน)
รูปที่ 4 วิธีการสังเกตการนั่งทรงตัว โดยแนวของสะดือกับหน้าท้องจะอยู่แนวเดียวกัน
การฝึกแบบนี้เพื่อให้กล้ามเนื้อหลังเกิดการทำงานให้สามารถทรงตัวอยู่ในท่านั่งได้ นอกจากการฝึกยกแขนขึ้นตรงจะช่วยกระตุ้นกล้ามเนื้อหลังให้ทำงานแล้ว เมื่อคนไข้เริ่มนั่งตัวตรงได้มากขึ้นจะเริ่มฝึกกระตุ้นกล้ามเนื้อหลังในท่าที่ยากขึ้น เช่น การให้คนไข้หยิบวัตถุ (ลูกบอลหรือตุ๊กตา) ขึ้นวางเหนือศีรษะ ช่วงแรกในการฝึกท่านี้อาจจะให้มืออีกข้างจับพยุงได้ แล้วค่อยๆปล่อยมือที่จับพยุงเมื่อเริ่มทำได้ และเพิ่มความยากของการฝึกท่านี้ด้วยการเพิ่มความสูงของการวางวัตถุ
รูปที่ 5 การฝึกยกแขนพร้อมเหยียดตัวในท่านั่ง
รูปที่ 6 การฝึกนั่งทรงตัวโดยกระตุ้นเหยียดตัวด้วยการหยิบสิ่งของเหนือศีรษะ
เมื่อกล้ามเนื้อหลังเริ่มแข็งแรงมากขึ้น สามารถนั่งทรงตัวยืดหลังตรงได้เองแล้วโดยไม่มีคนช่วยพยุง จะเริ่มฝึกกระตุ้นกล้ามเนื้อลำตัวในการหมุนเพื่อให้ทรงตัวได้ดีมากขึ้น โดยการใช้ลูกบอลให้คนไข้จับลูกบอลทั้งสองมือ จากนั้นให้หมุนตัวไปซ้ายขวาสลับกัน ถ้ายังไม่สามารถทำได้ให้กลับไปเริ่มฝึกในท่านั่งทรงตัวยกแขนขึ้นตรงก่อน
รูปที่ 7 การฝึกกระตุ้นการนั่งทรงตัว(ฝึกกล้ามเนื้อลำตัว)
ดังนั้น ในช่วงแรกของการฝึกนั่งข้างเตียงอาจจะมีตัวช่วยพยุงหรือช่วยจับให้ผู้ป่วยมีความมั่นใจในการนั่งด้วยตนเองก่อน ถ้าเริ่มนั่งทรงตัวข้างเตียงได้ดีขึ้นจึงค่อยๆลดการพยุงตัวลง เช่น เริ่มแรกอาจจะนั่งโดยใช้มือยันข้างเตียง 2 มือ แล้วค่อยๆลดแรงช่วยลงเหลือมือยันข้างเดียวและไม่ยันเลย เป็นต้น นอกจากนี้เมื่อเริ่มนั่งทรงตัวได้เองแต่ยังไม่มั่นคง ต้องฝึกกระตุ้นการทำงานของกล้ามเนื้อที่ทำงานในตอนนั่ง(กล้ามเนื้อเหยียดหลังและกล้ามเนื้อลำตัว) เพื่อให้สามารถนั่งทรงตัวได้เอง ขณะฝึกต้องหมั่นสังเกตอาการและภาวะแทรกซ้อนจากการนั่งด้วย เช่น ความดันเปลี่ยนขณะเปลี่ยนท่าทาง อาการเวียนศีรษะหน้ามืด ขณะเปลี่ยนท่าทาง เป็นต้น เพื่อให้การฝึกมีประสิทธิภาพ
เอกสารอ้างอิง
1. ReBRAIN กายภาพบำบัด, การฝึกนั่งในผู้ป่วยหลอดเลือดสมอง. 2021. แหล่งที่มา: https://youtu.be/MCVK9EDAadk ค้นเมื่อ 12 ธันวาคม, 2564.
Seated training in cerebrovascular patients What position should I practice sitting and how to do it?
Sitting practice is one of the most important activities in daily life. whether it is sitting and reading a book sitting eating, etc. in patients with cerebrovascular Sitting activity is also an important activity. Today, ReBRAIN will explain how to practice sitting in stroke patients.
Sitting is an important activity for stroke patients. This is because sitting is the default posture towards standing and walking. For sitting in cerebrovascular patients, what is important is Strength of the muscles of the back and body If the patient’s back muscles are not strong enough The patient will be seated straddling the front. which will cause the risk of falling