ผู้ป่วยหลอดเลือดสมองบริเวณ สมองน้อย (Cerebellum) จะมีอาการอย่างไรและสามารถรักษาทางกายภาพบำบัดได้อย่างไร ?
ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองส่วนใหญ่จะมีภาวะของโรคที่บริเวณ Cerebrum หรือที่เราเรียกเป็นภาษาไทยว่า สมองใหญ่ ซึ่งจะมีอาการแสดงตามบริเวณของสมองใหญ่ในส่วนนั้นๆ ในวันนี้ทาง ReBRAIN จะมาพูดถึงโรคหลอดเลือดสมองอีกกลุ่มหนึ่งที่มีรอยโรคอยู่บริเวณสมองส่วน Cerebellum หรือที่เราเรียกเป็นภาษาไทยว่า สมองน้อย ว่ามีอาการของโรคเป็นอย่างไรและวิธีการรักษาทางกายภาพบำบัดสามารถรักษาด้วยวิธีการใดได้บ้าง
ซีรีเบลลัม(Cerebellum) หรือ สมองน้อย เป็นสมองที่อยู่ใต้สมองใหญ่หรือ ซีรีบลัม (Cerebrum ) บริเวณท้ายทอย โดยสมองน้อยจะมีลักษณะเป็นลอนๆ มองเผินๆเหมือนจะเป็นร่องเส้นที่ขนานกัน คล้ายรอยไถ
รูปภาพที่ 1 สมองส่วนซีรีเบลลัม คือ ส่วนสีเหลือง
สมองส่วนซีรีบลัม คือ ส่วนสีฟ้า หน้าที่ของสมองน้อยหรือ ซีรีเบลลัม (Cerebellum) 1. ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อให้ประสานงานกันอย่างกลมกลืน ราบเรียบ ไม่กระตุก (Coordination of voluntary muscles) 2. ช่วยให้การทรงตัวของร่างกายปกติทั้งในขณะยืน เดิน และนั่ง โดยรับความรู้สึกเกี่ยวกับการทรงตัวจากอวัยวะภายในหู
จะเห็นได้ว่าหน้าที่หลักๆของสมองน้อยหรือ ซีรีเบลลัม จะเกี่ยวกับเรื่องการทรงตัวและการควบคุมกับหดตัวและคลายตัวของกล้ามเนื้อให้ราบเรียบ ดังนั้นอาการของผู้ป่วยหลอดเลือดสมองบริเวณนี้ จะมีอาการดังนี้
- แรงตึงตัวของกล้ามเนื้อลดลง (Hypotonia)
- ไม่สามารถกะระยะสิ่งของได้อย่างถูกต้อง (dysmetria) โดยผู้ป่วยอาจจะเคลื่อนไหวไกลเกินไป (hypermetria) หรือสั้นเกินไป (hypometria) สามารถทำการทดสอบได้ด้วยการทำ finger to nose test ให้คนไข้เอานิ้วไปแตะจมูกสลับกับแตะปลายนิ้วผู้ตรวจ ดังรูปภาพที่ 2 หรือการทดสอบ heel to shin test ให้คนไข้นอนหงายยกขาข้างหนึ่งแล้วเอาส้นเท้าแตะเข่าด้านตรงข้าม แล้วเลื่อนเท้าลงไปตามหน้าแข้งถึงนิ้วหัวแม่เท้า แล้วเลื่อนขึ้น/ลง เร็วๆ
- มีปัญหาในการเปลี่ยนแปลงการเคลื่อนไหวอย่างรวดเร็ว (dysdiadochokinesia) สามารถทำการทดสอบด้วยวิธีการให้คนไข้งอศอก 90° แขนแนบชิดลำตัวแล้วคว่ำ/หงายมือ สลับกันอย่างรวดเร็ว
- มีปัญหาเรื่องการพูดคุยสื่อสาร โดยจะมีลักษณะคือพูดออกเสียงช้า อาจมีหยุดพักระหว่างพูด (scanning) พูดขาดตอน (staccato)
- มีอาการสั่นขณะเคลื่อนไหว (intention หรือ kinetic tremor)
รูปภาพที่2
A : finger to nose test
B : dysdiadochokinesia test
C : heel to shin test
จะเห็นได้ว่าอาการในผู้ป่วยหลอดเลือดสมองบริเวณสมองน้อยจะเกี่ยวกับการควบคุมการเคลื่อนไหวที่ไม่ปกติซึ่งจะเกี่ยวข้องกับการทรงตัวด้วย การรักษาทางกายภาพบำบัดจึงจะเน้นการฝึกที่เพิ่มความแม่นยำของการเคลื่อนไหว เน้นเป็นการฝึกซ้ำๆ เพื่อให้เกิดการเรียนรู้การเคลื่อนไหวนั้นๆว่าต้องใช้แรงในการเคลื่อนไหว ทิศทางการเคลื่อนไหวรูปแบบใด และเน้นความสนใจของคนไข้ด้วย เพื่อให้เกิดการเคลื่อนไหวที่ถูกต้องและแม่นยำ เช่น การฝึกเดินตามแนวเส้นขนานที่กำหนดไว้ การฝึกหยิบจับสิ่งของให้จับและปล่อยสิ่งของตามระยะที่กำหนดได้ การฝึกคว่ำมืองายมือสลับกัน ฝึกลุกขึ้นยืนจากท่านั่ง โดยถ่ายน้าหนักลงที่ขา 2 ข้าง หัวเข่าชิดกัน เป็นต้น
References:
1.Apps R, Garwicz M. Anatomical and physiological foundations of cerebellar information processing. Nature Reviews Neuroscience. 2005; 6(4): 297.
2.Brazis P, Masdeu JC, Biller J. Localization in clinical neurology. Wolters Kluwer; 2017.
3.Carr JH and Shepherd R. Neurological Rehabilitation optimizing motor performance, 2nd. Churchill Livingstone; 2010.
4.Krishna R, Pathirana PN, Horne M, Power L, Szmulewicz DJ. Quantitative assessment of cerebellar ataxia, through automated limb functional tests. Journal of neuroengineering and rehabilitation. 2019;16(1):31.
5.Lundy-Ekman L. Neuroscience: Fundamentals for Rehabilitation. Elsevier Health Sciences; 2013.